??рмет к?рсетіп, Баянауыл?а арнаулы к?рлі ?ылыш-жаса? шы?ар?ан жо? па еді? Мені? Боштай ??рлы ба?ам бар шы?ар. Горчаковты? ?зімен с?йлеспесем, мына Талызин дегені, асы?пай ?шатын мамырлап ?ал?ан бір?азан секілді, арты ауыр бір сорлы к?рінеді»…
Осындай шешімге келген ?о?ыр??лжа шайдан кейін Есіркегенді о?аша алып А?мола ?кірігіні? он сегіз болысынан Кенесары?а ермей, а?а с?лтанны? ?арама?ында ?ал?ан то?ыз болыс?а он жеті мы? жыл?ыны салы? етіп б?лді. Жетеуіне екі мы? жыл?ыдан ?ойды да, Кенесары?а ?арай иек к?теріп ?обалжи баста?ан Атбасар мен ?ор?алжын болысына мы? жарым бастан белгіледі. Ол б?л салы?ын «Т?тенше салы?» деп атады. Ж?не болыстар?а берген б?йры?ында б?л малдар ??лынды бие, ?йірге салу?а жарайтын ай?ырдан бастап, тек ??нажын д?ненге дейін ?ана алынсын. Ж?не асыл т??ымнан болсын. ?ырша??ы, ма??а жыл?ы алынбасын деп аны?тай тапсырды.
Поштабайларын ша?ырып алып, м?рін басып ?олын ?ой?ан осы б?йры?тарды тез болыстар?а жеткізуді міндеттеді де ?зі кенет Омбы?а ж?рмек болып дайындала бастады.
?о?ыр??лжа Омбы?а ж?ргенше он ша?ты к?н ?тіп кетті. Осы екі ортада ?лкен баласы Ж?н?діл келіп, ?айниса мен А??а?аз б?йбішелерді? де ауылдарын бері ?арай, осы Есілді? т?менгі жа?ына к?шіруге б?йры? алды. ?о?ыр??л- жа: «Омбы?а ж?ремін. Ма?ан жолы?ып кетсін», — деп ?ар?аралыны? а?а с?л- таны Т?укені? Жамантайына, К?кшетауды? а?а с?лтаны ?ара То?аны? Зіл?арасына, Аман?ара?айды? а?а с?лтаны У?лиді? Шы??ысына ат шаптырды. Онда?ы ойы кіле? мы?ты ?ол ?ойып, Омбы генерал-губернаторынан ?аза? даласына зе?біректі мол ?скер шы?ар деп ?тіну еді. Ал егер Омбы шын ?ол ?шын бермейтін болса, амалын тауып, уа?ытша Кенесарымен келісімге келмек. Т?бі жауласып ?тетінін ?о?ыр??лжа жа?сы біледі, біра? бас?а жол ?алмаса ?алай жол табады? Кенесары шыдатар емес. Бостан-бос ?ырыл?анша, бетті? арын белге т?йіп, бас иген боп, оны алдай т?рып жан са?та?ан ж?н. «Жаздым, жа?ылдым» десе, Кенесары тимейді. ?о?ыр??лжа м?ны да жа?сы т?сінеді. ?йткені Кенесарыны? бар тілегі ?аза?ты? басын ?осып а? патша?а ?арсы шы?у деп т?сінеді. А?мола а?а с?лтаны. Б?л тілекті? ар жа?ында ба? ??мар ?асым баласында ?андай ой жат?анын д?рекі ?о?ыр??лжа ?айдан сезсін. Ол тек ма?сатына ?арсы шы?паса?, Кенесары ?андай к?н?? болса да кешеді деп болжайды. «Ер шекіспей бекіспейді деген, шекістім — сен же?ді? деймін, — дейді ішінен ?о?ыр??лжа, — міне ?олым». Ал реті келген к?ні ??даймендіні? ?анішер ?лы шімірікпестен Кенесарыны сол ?олымен ?зі бауыздама?. «Аллата?ала, — дейді ол та?ы да ішінен жалбарынып, — сол к?нге жетер болсам, сол с?тте жанымды алса? арманым жо?!».
?о?ыр??лжа жол дайынды?ын тез бітірсе де, а?а с?лтандарды к?тіп к?п кідірді. А?ырында олардан да хабар келді. «Ел арасы б?ліншілік, ?азір орыс солдаттары ?ор?ап т?р?ан приказдардан тыс шы?у ?ауіпті. Келмеді деп ?кпелемесін. Бізден жал?ыз тілек: «Омбы тез ?скер шы?арып Кенесарыны ??ртсын. Ал Кенесарыны ??рту?а е? ы??айлы кез ?ыс. ?ыста ол жазда?ыдай алыс?а бара алмайды. Ж?не бар сарбаздарын таратып, тек е? жа?ын батырларымен, ?арама?ында?ы ?ш ж?з ?й т?ле?гітімен ?ана ?алады» депті. Ауыздарына т?кіріп ?ой?андай б?рі бірдей осы с?зді айтып жіберіпті. Патша солдаттарыны? артына ты?ылып, приказдарынан шы?а алмай отыр?ан а?а с?лтандарды? с?здерін естігенде ?о?ыр??лжа Кенесарыны? ?аншалы? к?ш ала баста?анын аны? сезінді. Енді шын ?ор?айын деді. С?йтсе де ?зіні? ?айсарлы? мінезіне салып:
— Кіле? ?оян ж?ректер, — деді жанында ?а?аз жазып отыр?ан Есіркегенге, — суыр секілді інімізге кіріп алып, к?зге т?спей ты?ылып жатса?, жанымыз ?алады деп ойлайды ?ой. Мен білетін Кенесары болса, ?ас?ыр со??ан а?шыдай ?р?айсысын жекелеп со?паса ?ара да т?р!
Кенесары батырларыны? ерлігі со??ы кезде ж?рт арасында а?ыз болып тарала баста?ан. Жас жігіт атаулысыны? батырлы?ты, ерлікті да?? т?татын ?деті емес пе, Есіркеген де м?ндай ??гіме-жырларды ?йып ты?дайтын. Оны? ?стіне ?лкен атасы Масан а?са?алды? да бір б?йірі Кенесары?а тартып т?ратынын сезетін. Ш?у дегенде Кенесары?а ?арсы шы??ан а?а с?лтан Жамантай осы кісіні? а?ылы ар?асында со??ы кезде ереуілшілерге ?арсы келмей, б??ып ?алу?а к?ше баста?ан. Масан а?са?ал ту?ан немересі жас Есіркегенге де осындай т?лім-т?рбие беретін. «Не болса? да ж?рты?мен бол, егер ж?рты? Кенесары?а еріп кетсе, айдалада ?а??ып ?ал?ан жал?ыз ?аздай не ?ызы? к?ресі?? Одан да су ішсе? де, суан ішсе? де ?з ?йірі?нен айрылма!» — дейтін. Осындай рухта т?лім-т?рбие алып ж?рген бала жігітке ?о?ыр??лжаны? а?а с?лтандары «Кенесары аш ?ас?ырдай біртіндеп со?ады», — дегені ?те ?нап ?алды. Біра? сыр берген жо?, ж?й ?шейін к?лімсіреді де ?ойды.
?о?ыр??лжа да д?л осы с?зді айтып отыр?ан кезінде екі жылдан бері ?ана орысша о?и баста?ан Есіркегенні? ?се-?не келе ?аза? деген еліні? ?лтты? туын к?теретін е? ал?аш?ы о?ы?андарыны? бірі болатынын білген жо?. «Б?л неге к?лімсірейді?» деп оны? бетіне ожырая ?арады да, а?а с?лтан бір шабарманын ша?ырып алып, ?зімен бірге Омбы?а ж?ретін он жігітті? жол?а дайындалуын б?йырды.
— К?н т?ске аумай ж?ріп кетеміз, — деді ол.
Б?л та?ерте?гі кез еді. К?н ашы?, Сарыар?аны? к?згі сал?ын желі т?ра баста?ан. Кейде аспанды ?алы? с?р?ылт б?лт та шырмайды. Біра? к?згі ?алы? жа?быр мезгілі ?лі келе ?ойма?ан уа?ыт.
Шабарман шы?ып кетті де ?айта оралды.
— А?а с?лтан, сізге жолы?ам деп бір бейтаныс жігіт келіп т?р.
— ?айдан екен?
— Онысын айтпайды. Тек а?а с?лтанны? ?зімен ?ана с?йлесем дейді.
— Кіргіз. Тек ?ару-жара?ы болса алып ?ал…
Баласы Шы??ыс ?лгеннен бері ?о?ыр??лжа бейсауат адамнан ?атты сескенетін. «Кім біледі, — деп ойлайтын ол, — Кенесары бір жындысын жіберіп, ол ?арны?а ?ара пыша?ын с??ып алса не істейсі?? Ма?ан ?шіккен адам аз ба?» Сонды?тан да ?о?ыр??лжа бейм?лім біреу-міреу жолы?па?шы болса н?керлеріне е? алдымен оны? ?ару-жара?ын алуды тапсыратын.
?йге шегір к?з, бетінде ?ан жо?, с?л жо?, ?ат?ан сары жігіт кірді. Т?рі кісі ?лтірген адамдай с?сты екен. Есіркегенні? бойы ?лденеге дірілдеп кетті.
— Ассалаума?алайк?м, а?а с?лтан.
— Уа?аликум ассалам. С?йле, жігітім.
?о?ыр??лжа мен Есіркегенні? к?зі бірдей жігітті? белбеуіне т?сті. Киімі нашар бол?анымен, белбеуі ?сем екен. Оны? ?стіне о? жа?та т?ратын ??ты, о?шантайы сол жа?ына шы?ып кетіпті.
— ?зі ?айда? — деді ?о?ыр??лжа кенет алдында т?р?ан — Ожар жіберген адам екенін т?сініп.
— ?зі Байтабынны? жаса?ында. Келе алмады. Кенесары… — деп келе жатты да ол «мынаны? к?зінше с?йлеуге бола ма» дегендей Есіркегенге ?арады да, тына ?алды.
— Айта бер. Б?л бала ?зімізді? адам.
Кенесары екі топ жаса?ын аттандырды. Бірін А?ыбай, екіншісін Байтабын бастап келеді. А?ыбай тобы ?азір ?аражар шат?алында. Ерте? ?ар?аралы?а ?тпек! А?а с?лтан Жамантайды? ойда?ы жыл?ысын айдап ?кетпек! Кене о?ан а? патша жа?ына шы?ты деп ?те ашулы.
— Ал Байтабын ?олы ?айда? Оны? беті ?ай т?с?
— Мен А?ыбай жаса?ындамын. Батыр алдымызды барлап кел деп жіберді… Ал Байтабын жаса?ы кейінірек. Шамасы б?гін т?нделетіп ж?ріп, та? ата осы ара?а жетпек. Беті сізді? ауыл. Кенеке? оны ?о?ыр??лжаны? ?ал?ан малын айдап кел деп жіберді.
?о?ыр??лжа к?п-к?ре? боп кетті.
— ?здері ?анша адам?
— ?р?айсысында жиырма бес сойылдан.
— Бар бол?аны сол ма? — ?о?ыр??лжа ?а?арлана ?алды. — Басын?ан екен ?бден! К?келерін танытамын мен ?лі? А?ыбай жаса?ы ?аражар шат?алында деді? бе?
— И?, б?гін т?нде сол арада ат тыны?тырып алма?. Ерте? ?ар?аралы аспа?…
— Жарайды, — деді ?о?ыр??лжа, с?йтті де сыртта т?р?ан шабарманына дауыстап, — Асылкерейді ша?ыр, — деді. Ол ?айтадан сары жігітке б?рылды. — Байтабын мені? жыл?ымны? ?айда екенін біле ме?
Есіркеген ??гімені? т?п н?с?асын бірден т?сінді. «Ана кісісі кім екен? Байтабын тобында ?о?ыр??лжаны? к?з-??ла?ы бол?ан ?ой». ?йтсе де, «ана кісілері? кім?» деп с?рау?а бата алмады. ?н-т?нсіз ты?дай берді.
— Сонда, мені? жыл?ымды ?ай т?ста деп жорамалдайды Байтабын? — ?о?ыр??лжа ?зіні? т?бектегі ты?улы жыл?ысын ешкім білмейді деп ойла?ан болуы керек.
