Кенесары мырс етіп к?ліп жіберді.
— Неге к?лді?із?
— ?зім де Сызды?тан к?п ?міттімін. ?зге балаларым бір т?бе де, Сызды?ым бір т?бе. Ал к?лген себебім: Абылай атамны? т?сін жоры?ан Б??ар жырауды? с?зі есіме т?сіп кетті. Сені? Сызды?ты к?кжал б?рі болады дегені? сол кісіні? айт?анына д?л келіп т?р…
Ж?сіп-Иосиф Гербурт ?аза? арасында?ы сан алуан ертегі, ?ла?атты с?зді? к?п екенін б?рыннан білетін. Ж?не оларды ??марта ты?дайтын. Реті келсе жазып та алатын. Б? жолы да сондай бір ж?йтті? шеті к?рініп ?ал?анына ?уанып кетті. Т?ре т??ымы ?здеріні? ??пиясын бас?а ж?рт?а к?п айта ?оймайтынын білсе де:
— ?андай т?сті айтасыз? Б??ар жырау не деген екен? — деді с?лтанды с?йлеткісі келіп.
Кенесары б?лсінген жо?, ??гімесін бастап кетті.
— Атамыз Абылайды ?ш ж?зді? игі жа?сылары боз биені? с?тіне шомылдырып, а? кигізге орап, хан ?ып к?терген к?ніні? т?нінде ол бір ?ажайып т?с к?ріп шы?ыпты. Б??ар жыраудан жоруын с?рапты…
«Астымда Жалын??йры? ж?йрігім бар. Сарыар?ада серуендеп келе жатыр едім, — депті хан Абылай, — алдымнан бір арыстан т?ра ?ашты, ?уып жетіп, алдаспаныммен ішін жарып жіберіп едім, арыстанны? ішінен бір жолбарыс шы?ты да т?ра ж?нелді. Жолбарысты да ?уып жетіп аш бауырынан орып жіберіп едім, ішінен бір к?кжал ?ас?ыр шы?а келді де т?ра ?ашты. К?кжал ?ас?ырды да ?уып жетіп, ішін тіліп жібергенімде, одан бір ?ызыл т?лкі ата ж?нелді. ?ызыл т?лкіні де ?уып жетіп ?арнын осып ?ал?анымда ішінен ??рт-??мырс?а, ба?а-шаян, жылан-кесіртке а?тарыла т?сті… Біра? б?лар менен ?ашпады, б?рі быжнай келіп, атымны? сауырына, жалына жабыса бастады. Шошын?анымнан ай?айлап жіберіп, оянып кеттім. Жоруын айтшы осы т?сімні?, жырауым», — депті Абылай хан.
Сонда Б??ар жырау былай деп жоры?ан екен:
«Жалын??йры??а мінгені? — хан та?ына мінгені?. Ал алды?нан арыстан ?ашса, сенен арыстандай айбарлы ?л туады екен. Одан ту?ан бала да жолбарыстай ?айратты, ж?ректі болады екен. Жолбарыстан ту?ан ш?бере? де к?кжал ?ас?ырдай ж?ректі жаратылады екен. Ал к?кжал ?ас?ырды? баласы, т?ртінші ?рпа?ы?, ?ызыл т?лкідей заманына ?арай ?у, т?сіл?ой келеді екен. Ал ?ызыл т?лкіден ?рі ?арай тара?ан т??ымы? ба?а-шаян, ??рт-??мырс?а, жылан-кесіртке секілденіп уа?танып кетеді екен», — депті.
Егер Абылайдан ту?ан арыстан мені? ?кем ?асым т?ре болса, одан ту?ан жолбарысты ?зім десем, менен ту?ан к?кжал ?ас?ыр ?лгі Сызды? емес пе? Жа?а?ы ?ылы?ы Сызды?ты? к?кжал б?рі болатынын к?рсетпей ме? ?зі? де соны а??арып ?ал?ан жо?сы? ба?
Кенесары ?лденеге к??ілі б?лініп кенет то?тай ?алды. «Ал к?кжал ?ас?ырдан т?лкі туу?а тиісті ?ой, т?с жоруы д?рыс болса, солай т?різді… ?зі?із со?ан сенесіз бе?» — деп с?рау?а Ж?сіпті? батылы бармады. Ол ?рине д?л осы минутте Сызды?тан ту?ан Ж?ністі? ?ызыл т?лкідей ?у келетінін ?айдан білсін, тек Б??ар жырауды? Абылай т?сін ?лгідей жоры?анына та? ?алуда еді. «Т?с жоруы д?рыс. ?асым т?ре — арыстан, одан ту?ан Кенесары жолбарыс, ал б?л Жолбарыстан ту?ан ?лгі Сызды? шын к?кжал бол?алы т?р. Одан кім туады? Шыныменен Б??ар жырау айт?андай к?нін к?ру ?шін заманына ?арай бейімделген, жалтарма бір ?ызыл т?лкі д?ниеге келер ме екен?» Ж?сіпті? ойын та?ы Кенесары б?зып жіберді.
— Ж?, Б??ар жырауды? ??гімесін ?оя т?райы?, — деді ол кенет, к?птен бері к??ілінде ж?рген бір сырды ?оз?а?ысы келіп, т?бе ?стіне жантая жата беріп, — сен де отыр, Ж?сіп, — деді. С?йтті де ??гімесіне ?айта кірісіп кетті. — Сен б?тен ж?ртты? баласысы?, Ж?сіп… Жасы? кіші бол?анмен к?пті к?рді?… А? патшаны? тая?ын Б?лше хал?ы ?аза?тан б?рын жеген т?різді. Сонды?тан сендер бізден г?рі білгірсі?дер… Білгір болмаса? Россия патшасы сені сонау ит ?лген жерден мынау ?у дала?а айдар ма еді.
— К?ш ?олында т?р?анда, ?зіне ?арсы адамды патша неге аясын…
— И?, ол солай ?ой… Ал мен сенімен ке?ескім келеді. Шын дос болса? ойы?да?ыны жасырмай айт.
— С?ра?ыз. Жал?ан айтпау?а ант етейін.
— Жо?, анты?ны? керегі жо?. Мен са?ан онсыз да сенемін. ?йткені екеуміз де Россия патшасынан ?орлы? к?рген жандармыз. Тілегіміз бір, ниетіміз бір, бірімізді біріміз алдау?а тиісті емеспіз. Ал с?райын дегенім… ?зі? к?ріп ж?рсі?, Ж?сіп, от сала білсе? патша?а ?арсы ?азір б?кіл Сарыар?а к?терілуге бар… Ереуіл жалыны б?дан да ?ршіп кетуі м?мкін…
— Д?рыс айтасыз.
— Ал біз де ширы?а т?семіз. Егер Орта ж?з тегіс к?теріліп, о?ан Кіші ж?з ?осылса… Б?ны? ?зі ?ыруар к?ш ?ой. С?йтсе де… — Кенесары ойын айта алмай та?ы да ?ндемей ?алды. Тек аздан кейін ?ана барып ?инала, — осынымызды? б?рі т?бі бос?а ?ан т?гу болмай ма? — деді, — жарайды бар ?аза? бірлестік делік, сонда а? патша?а айт?анымызды істете аламыз ба?
«Кенесарыны? б?л к?м?ндануы бос к?м?ндану емес екенін Ж?сіп бірден т?сінді. ?рине осы биыл?ы жазда?ы же?істерден кейін бас?а адам болса, лепірген ?стіне лепіре т?сер еді. Ал Кенесары… Жо?, жо?, б?л жай ?аза? емес, б?нда бір елге а?а боларлы? а?ыл бар. ?тте?! ?тте?! Елі кішкентай ж?ртты? арда?ты ?лдарыны? да??ы да кішкентай. Д?л осы шо?ша са?алды, шегір к?з ?аза?, Европа елдеріні? ?олбасшыларыны? ?айсысымен салыстырса? да батырлы?, айла?орлы? жа?ынан кем со?пас еді, біра? кішкентай халы?ты? ?лы… Ал жері к?п… Сол к?п жерді осынау аз ?ана ж?ртты? басып отыра алмайтынын білмей ме б?л? Б?ларды? ажалдарыны? ?зі де осы ?ор?ап ж?рген жерлерінде емеc пе? Б?гін ?йтіп-б?йтіп аман алып ?ал?анмен, ерте? б?рібір сол жерден айырылады. ?йткені б?лар саны аз халы?… Осыны неге т?сінбейді бейба?? Дос жылата айтады, д?шпан к?лдіре айтады. Шын к??ілден с?рап отыр ?ой, не болса да шынды?ты алдына ашып салайын».
— А? патша?а, — деді Ж?сіп Кенесарыны? с?зіне жауап беріп, — б?рібір айт?андары?ды істете алмайсы?дар.
— Неге?
— ?азіргі Россия б?дан ж?з жыл б?рын?ы Россия емес. ?азір ол ?аза? жеріне ?бден бауыр басып ал?ан. ?аруы да, ?скері де к?п. ?аза? хал?ы ?анша ер ж?рек халы? бол?анменен, Россия патшалы?ына ?ара?анда ажда?а алдында?ы к?жек т?різді, ?алай ж?там, ?ашан ж?там десе де ?олынан келеді. Сені? ереуілі?е ?арсы айына бес ж?з солдат шы?арып, он жыл к?ресу де, ?лде бір жолы он мы? ?скер шы?арып бір айда ??рту да — о?ан б?рібір. Сендер к?гендеулі ?ойсы?дар, ?ай уа?ытта сойып жегісі келсе а? патшаны? еркі. Д?л б?гін Россия патшасы сені? к?терілісі?е шын м?н беріп отыр?ан жо?, тентек бала ?рі ойнайды, бері ойнайды, сосын ?ояды деп ойлайды. Сені ол шын ?ауіпті жау санамайды. Сонды?тан хаттары?а да жауап бермейді. Б?рібір т?бі же?етініне оны? к?зі аны? жетеді.
— ?зім де солай ойлаймын…
— Онда неге ?рыс ашты??
Кенесарыны? к?зі кенет жар? етті.
— Сонда сен ма?ан бауызда?алы т?р?ан ?ой т?різді ?н-т?нсіз ?ле ?ой дейсі? бе? Жо?, мен олай ?ле алмаймын. Жолбарыс ?ой емес. Е? болмаса жауына шауып ажал табады. Егер мен Айшуа?, ??дайменді, Жант?ре, У?ли балалары секілді ?н-т?нсіз Россия патшасына мойын ?сынсам, ерте? ?рім-б?та?ым не дейді? Мені де сатыл?ан к?п с?лтанны? бірі еді демей ме? — Кенесары кенет шаршап кеткендей к?зін ж?мды, — ?азір же?іліп ажал табу?а бармын, біра? ?рпа?тарым алдында атымды адал са?та?ым келеді.
Ж?сіп мырс-мырс к?лді.
— ?ш ж?зді? басын ?осып ?аза?ымды жеке мемлекет етемін деген арманы?ыз ?шін ?рпа?тары?ыз ал?ыс айтады деп сенесіз бе?
— Сенемін. Сол ?шін жан беруге бармын. ?лде мені? м?ным ?ате ме?.. Мені? ерлігіме ?рпа?тарым ?ар?ыс айтады деп ойлайсы? ба?
Ж?сіп тіке жауап ?айырмай а?ырын к?рсінді.
— Мені?ше Абылай ханны? т?сін Б??ар жырау д?рыс жоры?ан т?різді.
— Жо?, — деді Кенесары кенет т?нере т?сіп, — Абылай атам ?ш ж?зді? басын ?осып, ?аза?ты? еркіндігін са?тап, жеке ел етемін деген хан. Оны? т?сіне де осы халы? т?р?ысынан ?арау керек.
— И?, сонда?
— Абылай ханны? алдынан ?аш?ан арыстан — ол баласы ?асым т?рені? кезіндегі халы?. Оны? ішінен шы??ан жолбарыс — ол мынау мені? кезімдегі батыр ж?рт. Б?л ж?ртты? жолбарыстай ж?ректі екені б?рі?ізге де аян… Б?дан кейін, ?лгі Сызды? тентегімні? ер жетіп, жауымен алыс?ан кезінде де ?аза? хал?ы елдігін де, ерлігін де жо?алта ?оймайды… К?кжал ?ас?ырдай жауына талай шабады. Біра?, ?ас?ыр арыстан да, жолбарыс та емес, ?анша к?кжал болса да ауыл-айма?тан ?зай алмайды… Одан кейінгі елім «сабасына ?арай піспегі, са?алына ?арай іскегі» дегендей заманыны? ы?палына ?арай т?лкі болмас?а амалы бар ма? Ал ол т?лкі ?улы?ты елімнен кейінгі ?рпа? ба?а-шаян, ??рт-??мырс?а, жылан-кесіртке т?різді к?кір-ш?кірге
