— Бір мы? сегіз ж?з ?ыры? ?шінші, ?оян жылы, маусымны? жиырма жетісі к?ні, Бірінші Николай патша Орынбор ?скери губернаторына Кенесары?а ?арсы жаса? шы?арып, оны? басын ?келген адам?а берілетін ?ш мы? сом сыйлы? а?шаны ша?ыра? салы?ынан т?леуге р??сат етті.
Осындай шешімге келетінін к?ні б?рын білетін Со?ыс Министрімен тікелей байланысы бар Орынбор ?скери губернаторы Обручев Кенесары?а ?арсы со?ыс-?а ?ыс басынан дайындалуда болатын. Ал Кенесарыны? ?андай дайынды?ы барын білу ?шін ол патша р??сатын алысыменен шілдені? оны к?ні ?ара Тор- ?ай?а ?арай войсковой старшина Лебедев бас?ар?ан ?ш ж?з солдатты жаса? шы?арды. Кенесары б?л жаса?пен Ыр?ыз ?зеніні? жо?ар?ы жа?ында кездесті. К?нде Батыс Сібір губернаторы солдаттарымен шалысып ж?ргендіктен, екі жа?ты со?ысты? ?иын?а т?сетінін ойла?ан Кенесары б? жолы да сабырлылы? істеді. Лебедевке ?біл?азы бас?ар?ан у?кіл жіберіп ?зіні? со?ыссыз да Орынбор ?скери губернаторына ба?ынатынын, керек десе шекара?а жа?ын к?шіп келіп ?онатынын білдірді. Лебедев Обручевке ат шаптырады. Орынбор ?скери губернаторы о?ан ?зірге со?ыс ашпай, сол Ыр?ыз бойында жаса?ымен ?ала т?руын б?йырады. Ал ?зі б?рын патша?а Кенесарымен бітім жасауды? керек еместігін д?лелдеп, майдан ашу?а р??сат с?ра?анды?тан, енді сол с?зінен ?айтпай Ыр?ыз бойында ша?ын ?олмен т?р?ан Кенесарыны біржолата ??ртпа? болды. Сонды?тан к?ні б?рын ??рыл?ан жоспар бойынша, Ыр?ыз бойында?ы Кенесарыны ?оршап алы?дар деп ?зге ?скер басты?тарына б?йры? берді.
Б? жоспар бойынша Орынбор ?скери губернаторына ба?ынатын с?лтан-правительдер Ахмет, Арыстан, Байм?хамед ?р?айсысы бір мы? адамнан жаса? ??рып к?ні б?рын дайын т?ру?а тиісті еді. ?скери губернаторды? б?йры?ын алысыменен Ахмет Тобыл жа?ынан шы?ып, ал Арыстан мен Байм?хамед Сахарный бекінісіндегі ?ш мы? солдатты полковник Бизановты? ?арама?ына еніп, Кенесарыны О?т?стік пен Батыс жа?ынан ?оршаулары керек еді. Ал Кенесары Батыс Сібір губернаторына жататын ?лытау, Ар?ынаты?а ?арап ?тіп кетпес ?шін Омбы, ?ызылжар, ?ар?аралы бекіністерінен, ереуілшіл елді? к?ншы?ыс жа?ынан, к?к темірге м?здай б?ленген ?зын саны мы? мылты?ты к?шті жаса?тар шы?па? болатын.
Ереуілшілерді? ты?шылы? ж?мысын Таймас бас?аратын. Ол Алтыншаш ар?ылы д?л болма?анмен де осындай жоспар жасалып жат?аныны? ?зын ыр?а- сын білетін. Оны? ?стіне Бизанов полкіне жіберген ты?шысы Т?лебай деген жас жігіт ар?ылы ж?не с?лтан-правительдерді? аулында?ы ?ара ??ла?тарыны? жеткізуі бойынша б?л жоспарды? ?алай орындалып жат?анын, с?лтан-правительдер ?анша адам жина?анын, ?ай кезде аттаныс?а шы?па?ы — б?рінен ?аны? отыр?ан. Осындай м?ліметі бар Кенесары б?л ай?ас?а дайын еді. Войсковой старшина Лебедевті? ?скеріне ?арсы тек ша?ын ?ол — мы? адаммен ?ана шы?уыны? себебі де осында болатын.
Кенесары б? жолы со?ыс ?дісін тіпті ?згертті. Патша губернаторлары б?ны енді біржолата ??рту?а кіріскеніне к?зі жеткен с?лтан о?ай берілгісі келмеді. Е? алдыменен ол ?скерін б?рын?ы ?деті бойынша бір жерде ?стамай, беске б?лді. Онда?ы ойы, т?бі жауына т?теп бере алмай ?алатындай к?н туса бар к?шін біржолата ??ртып алмай, шамасы келгенше ?скерін са?тау еді. Бизанов полкіне ?арсы шы?атын жаса??а мы?басы етіп Наурызбайды, а?ылшы етіп А?ыбай батырды та?айындады. Ал Батыс Сібірден келетін ?ш жаса??а ?арсы мы? адамнан ??рыл?ан ?ш жаса? шы?арма?шы болды. Біріне мы?басы етіп Жеке батырды, о?ан а?ылшы?а (штаб басты?ы ретінде) ??дайменді батырды, екіншісіне мы?басы етіп Иман батырды, а?ылшы?а Жанайдарды, ал ?шіншісіне Б??арбай батыр мен Ж?уке батырды та?айындады. ?зі Жоламан екеуі болаша? со?ысты? д?л ортасы осы болар-ау деген Ыр?ыз ?зеніні? жа?асында ?алды. Б?л кезде он мы? салт атты ?скері бар Кенесары Байтабын бас?ар?ан мерген тобы мен ?ал?ан жауынгерлерін М??ажар тауыны? арасына ?арай к?шкен ордасыны? т??ірегінде ?стады. Б?л негізгі ?олмен Кенесары ?р жерге ?ой?ан бекет т?різді ш??ырымдар ар?ылы байланыс жасап т?рды. ?ысылтая? к?н туса бірігіп кетерліктей жа?дай са?тады. Кенесарыны? со?ыс?а былай дайындалуыны? екі себебі бар-ды. Бірі, патша ?скері Ыр?ыз бойында бастарын ?оса алмаса, оларды жекелеп ?ру?а же?іл. Екіншісі, ?рысу?а жері не??рлым ке? болса, Кенесары ?скеріні? тынысы сол??рлым ке?, ?зіні? негізгі ?дісі атты ?скеріні? шапша?ды?ын пайдалана алады. Б?гін бір жерде т?рса, ерте?іне екінші жерге шы?ып, ?р жерден із тастап, жауына ?статпайды. Кенесарыны? бар ойла?аны бар ?скерімен ?зі ?оршау?а т?сіп, бар к?шін харап етіп алмау. Ал мына ?олдан?ан ?дісі ?шы-?иыры жо? ?аза?ты? ке? даласына е? лайы?ты ?діс. Бір жерде же?ілген к?нде де ?зге жердегі ?скері аман ?алады. ?скерін са?тауы — ханды?ын са?тауы. Кенесарыны? бір ойла?ан айласы — к?ші басым, зе?біректі мылты?ты жаумен бетпе-бет келіп ?рыспай, тиіп-?ашып, со?ынан ?удыра ?алжыратып, шаршата ?рысу. ?з жерінде, ?з елінде Кенесары сарбаздарына б?рі дос, азы? табу да, ат ауыстыру да же?іл… Б?лай алысу ?у?ан жауыны? алды??ы шебі Кенесары жаса?ына жетемін деп ентелей со?ынан ергенде, бір топ сарбазы ш?балып келе жат?ан жауды? артынан тиіп, азы?-т?лігін, о?-д?рісін арт?ан к?шін б?ліп ?кетуге де ?олайлы! Патша ?скері ?уып, жете алмай ?алжыра?ан сайын ?аза? даласыны? жа?бырлы, суы? к?зі жа?ындай т?седі. Кей жерде ат толарса?ына дейін бататын батпа?ты сары дала патша ?скеріні? ?олбасшыларына бораны ?ас?ырша ?лы?ан ызбарлы ?ыстан кем емес. К?зі а? жауын. К?ндіз-т?ні бір ашылмай, сіркіреп ??я берсе ешбір ?скер шыдай алмайды. Айдалада ?ас?ырша жортуларын амалсыз то?татып, бекіністеріне ?айту?а м?жб?р болады. Ал Кенесарыны? к?ні со кезде туады. Бекіністерге тимегенмен жаса?тары арып-ашып ауылдарына ?айт?анда ?штескен с?лтандарынан кегін ?айтарады. Адамдарын шауып, ?ырып-жойып, малын айдап ?кетеді. Осындай жа?дайды ойла?ан Кенесары, биыл ?рысуды? жа?а ?дісіне к?шті. Ж?не Лебедевпен шілде бойы берекесіз бітім с?з ж?ріп к?нні? ?тіп бара жат?анына ол ?те ?уанышты да еді. Патша ?скері тамыз шы?а аттанса, бір ай-бір жарым ай ай?ас?а Кенесары жа?ы ?айт- се де шыдайды, ар жа?ында ?азан айы келіп, жа?быр басталады!..
Кенесарыны? есебі тура шы?ты. С?лтан-правитель Ахмет войсковой старшина Лебедевке шілдені? ая?ында ?зер келіп жетті. Ал Арыстан бар бол?аны бес ж?з ?ана жаса? жинады. Байм?хамедті? де ?арулан?ан жаса?ы осыдан с?л ?ана асты. М?ндай жа?дайды к?рген полковник Бизанов, Орынбордан ?осымша ?скер алдырып бес мы? солдатпен тамызды? басында ?ана Сахарный бекінісінен шы?ты.
Кенесары?а е? ?ауіпті к?ш осы Бизановты? ?скері. Біра? о?ан ?арсы к?п ?ол шы?армай, ?улы? істегісі келді. Ол Бизанов?а ?арсы ша?ын жаса?пен Нау- рызбай мен А?ыбайды жіберді.
Е? ал?аш?ы ай?асты да осы екеуі бастады. Тамызды? жетісінде к?н ?те ысты? болды. Бекіністен шы??андарына екі т?уліктен ас?ан бес мы? ?скер, ат со?ып, к?йіп т?р?ан к?нге ?зер шыдап келе жатты. ?ол басындай жуанты? келген, ?ара м?ртты Бизанов, о? жа?ында подп?л?ынды? (подполковник) шеніндегі Ахмет с?лтан, сол жа?ында п?л?ынды? (полковник) Байм?хамед. Арыстан б?л ма?ай ?зіне жататын ??ір бол?анды?тан, б?гін та?ерте? ж?з адаммен жолдарынан б?рыстау т?р?ан бір ?аза? аулына б?рыл?ан. Онда?ы ойы осы ауылдан ?осымша жігіт алу. Бизанов ?скерін к?н бата ?уып жетпек.
Бизанов ?скері жазы? далада?ы бір ?арасуды? жа?асына то?тады. К?л ма?айында жа?ында ?алы? жа?быр ?тіп, ?урап ?ал?ан ш?бі ?айта к?герген-ді. К?лді? суы да т?щы, м?п-м?лдір. ?алжырап келе жат?ан ?скерге ат шалдырып, тыны?у?а ?олайлы… Су бетінде ж?зіп ж?рген ?алы? ??с ?апта?ан адамнан ?ркіп, ?анаттарын сымпылдай ?а?ып к?кке к?теріле ж?нелді. Бір-екі есерсо? солдат мылты?тарын да атты. ??стар одан ?рі ?ркіп, аздан кейін тіпті к?рінбей кетті.
Мидай жазы? дала, тек сол жа?тарында ?ркештене біткен б?йратты адыр ?ана бар. О? жа?ы са?ымдала ?ара ??м?а ?арай созыла жо? болады…
Бизанов осы к?лді? жа?асына ?онуды д?рыс к?ріп, ?алы? ?ол?а «аттан т?сі?дер» деп б?йры? берді. Жазы? дала, жау келер болса алыстан к?з т?седі. Алдын ала жіберген барлаушылар б?л араны? ?ауіпсіз екенін айтып келді. ?йткені жан-жа?ты? б?рі б?дірі жо? мидай жазы?… Тек сол жа?тарында ?ана ?йыс?ан талды, жы??ылды М??ажар тауыны? етегі. Біра? ?скер то?та?ан жерден ат шаптырым. Сонды?тан барлаушылар ол жа?ты ат ?инап зерттеген жо?. «Алда-жалда б?л жа?тан жау келер болса, не тау етегі мен к?л арасы ?у дала, к?зге т?сер, не болмаса келе жат?ан ?олды? д?бірі естілер ж?не егер жанынан ??тыла алмай ж?рмесе есі д?рыс ?ай ?аза? осыншама ?ол?а келіп тиіседі», — деп ойлады олар. Расында да б?лар ?ауіптенетін ешбір себеп жо? еді. ?йткені Кенесары бес мы? мылты?ты ?скер т?гіл, бес ж?з патша солдаттарымен де ?аша ж?ріп со?ысады. Орыс к?рлі ?ылышына бетпе-бет келер оны? ??діреті шамалы…
?алы? ?ол к?л жа?алай аттан т?сіп, ?ос-?ос боп шатырларын тікті. Жауынгерлер к?л жа?асынан ?о?а ?иып ?кеп от жа?ып шай ?айната бастады. Мылты?тарын к?рке етіп с?йестіріп, кейбіреулері су жа?асына беті-?олын жуу?а кетті.
С?йткенше к?н батып, ымырт ?йіріліп, ?ара??ылы? та т?сті. ?скерлер кешкі астарын ішіп болды да, жа?ыл?ан оттарды с?ндіріп, ?йы?тау?а ы??айланды… Тек ?олды ?оршай барлаушылар мен шатырлар жанында к?ркеленіп ?ойыл?ан мылты?тарды к?зеткен ?арауылдар ?ана ?алды.
Біра? ж?ртты? к?зі енді ?й?ы?а кете берген кезде кенет «Аттан! Аттан», «Кенесары! Кенесары!» деген
