с?йгені, е?бектеген жас баланы? ?кесі, ардагер жанны? інісі, а?к??іл жасты? а?асы.
Б?л ?ан т?гіс жарты са?ат?а созылды. ?йтсе де к?здеп ат?ан мылты?, кезенген тапанша, ш?йірілген болат ?ылыш шыдатпады, Иман — Жанайдар сарбаздары аздан со? «Кейін!» деген Иманны? к?шті даусымен ?атар біртіндеп шегінді. Шабуылда тым-тыра?ай шауып келгенмен, шегінерінде топтарын жазбай, ?оюланып келе жат?ан т?нді жамылып бірден жо? болды. Б?ларды ?уу?а Лебедев солдаттары да ж?рексінді. ?уаты жетпеді. ?й т?бесі ??лап т?скендей, жо? жерден пайда бол?ан п?леден ??тыл?андарына ?уанды. Екі жа?тан да ?аза тап?ан адам аз емес. Екі ?ол екі т?бені? басына орналасып, у?кілдер жіберіп, майданда ?ал?ан ?ліктерін алу?а у?делесті. Т?німен ?р?айсысы ?р т?бені? басына адамдарын к?мумен болды. Б?гінгі со?ыста?ыдай емес, ?анша ?астасса да о кезде м?ндай у?делесу, ?лі де адамгершілік борышты ?мытпау т?різді д?ст?рлер мы?ты са?талатын. ?аралы жаса?тар т?ні бойы ?аза тап?ан жолдастарыны? алдарында ?здеріні? со??ы борышын ат?арды да, та? атысымен ?айтадан жауласу?а кірісті. Иман батыр енді Кенесарыны? жа?сы к?ретін ?дісі — ?аша со?ысу т?сілін пайдаланып Лебедевті? жаса?ын бір ай бойы Ар?ынаты жоталарыны? арасымен со?ынан ертті де ж?рді. А?ырында ?ш ж?здей ?ана солдаты ?ал?ан есауыл, к?ндіз-т?нгі ат ?стінде селкілдеуге шыдай алмай азып-тозып, к?зді? ?алы? жа?быры бастал?ан кезде ?ар?аралы бекінісіне ?арай б?рылды. Иман батыр да Кенесары ордасы бекінген М??ажар тауына беттеді. Орта жол?а тая?анда б?лар?а екі ж?з адаммен Жанайдар батыр келіп ?осылды. Жанайдар батыр Лебедев жаса?ымен та?ы бір ай?ас?ан т?ні, Кенесарыны? б?йры?ы келген. Сол б?йры? бойынша ол ?асына екі ж?з сарбаз алып, ж?рт б? жа?та ?ырылысып жат?анда, ?о?ыр??лжа аулын шаппа? болып А?мола?а ?арай аттан?ан. Оны? б?лай ты?ыз аттануына ?о?ыр??лжа то?алыны? аулымен Атбасар шекарасына к?шіп келіпті деген хабар себеп бол?ан. Орынбай биді? жал- ?ыз баласы Жанайдар да ?о?ыр??лжа?а к?птен бері ?ш. А?а с?лтан ?о?ыр- ??лжа оны? жаз жайлауы — Есілді? са?асында?ы «Керегетас» деген жерді ?зіні? туысы Жа?ыбайды? баласы Ыбырай с?лтан?а алып берген. Со?ынан ??см?рын ?кірігі жойылып, бір мы? сегіз ж?з ?ыры? бірінші, я?ни Сиыр жылы Атбасар ?кірігі ?йымдас?анда осы приказ?а Ыбырайды а?а с?лтан етіп сайлау?а да мейлінше ат салыс?ан. Осындай ?шпенділікпен ?о?ыр??лжадан кек алу?а тісін ?айрап ж?рген Жанайдар?а Кенесары б?йры?ы майдай жа?ты. Екі жа? бірдей ?ан т?гістен кейін у-шу боп жат?анда, Алтай руыны? екі ж?з жігітін ертіп, Жанайдар Атбасар?а ?арай бір-а? тартты. Ж?рт айт?аны рас екен, то?ал аулы Атбасарды? к?ншы?ыс жа?ында?ы Бидайы?ты деген жерде отыр екен. Кенесары жаса?ы Тор?ай бойында патшаны? ?алы? ?скерімен со?ысып ж?р деп естіген ауыл, ?аннен-?аперсіз еді. ?ш к?нні? ішінде Жанайдар батырды? б?л ара?а келе ?алатынын ?айдан білсін, салынып бітуге айнал?ан ?ара?ткел бекінісіні? ?асында?ы ?ыстауына к?шкелі дайындалып жат?ан-ды. Жанайдар жала?та?ан екі ж?з жігітімен ауылды тал т?сте шапты. ?тте? не керек, ?о?ыр??лжа б?л жолы да ?ол?а т?спеді. Ол кеше ?ана А?мола?а ж?ріп кеткен болатын. ?о?ыр??лжаны? к?зетке таста?ан солдаттары б?лар?а тек бес-алты рет о? ату?а ?ана жарады. Сол о?ты? бірі Жанайдарды? балтырына тиді. Енді ол жаралан?ан ?ас?ырдай ауылды аямады. Тек кісі ?лтірген жо?, одан б?тенні? б?рін істеді. А?ырында ?о?ыр??лжаны? жас то?алы Зейнепті бас етіп, ауылды? бар мал-м?лкі мен отыз ?ыз келіншегін олжа етіп кейін ?айтты. Осы олжалы к?ш еді Иман батырды? жаса?ына келіп ?осыл?ан.
С?лтан-правитель Арыстан аулын шап?аннан кейін Кенесары М??ажар тауына бекінген. Жоры?тан олжалы орал?ан батырларын ол масайрай ?арсы алды. Жаса?ты бастап келе жат?ан Иман аттан т?скенде, ?аза?ты? ескі д?ст?ріменен ??ша?тарымен ??ша?тарын ай?астырып, т?стеріне т?с тигізіп амандас?ан.
— Сау ?айтты? ба, Айеке? — деді Кенесары. С?йтті де жан-жа?ына ?арап, — Жанайдар с???ар к?рінбейді ?ой… ?аралы хабар бермеген секілді еді?… — деп ?обалжи к?мілжіді.
Кенесары а?ыр?ы ?ш жылды? ішінде, отыз то?ызыншы, я?ни До?ыз жылы Омбы мен Орынбор?а ба?ынатын ?аза? ауылдарыны? шекарасы етіп Телік?лге дейін ?ызыл ді?гектер ?а?ыл?ан ?арынсолды, Тор?ай ?зендеріні? бас жа?ында?ы бірнеше Сібір бекіністерін шап?ан. Соны? ішінде «К?кала жар» бекінісіне де тиген. Біра? б?л бекіністі ереуілшілер к?пке дейін ала алма?ан. Осындай ?иын кезе?де Иман батыр аз?антай жігітпен бір ?ара??ы т?нде бекіністі? т?кпір жа?ынан «К?кала жар?а» кірген. Осы бір ерлігіне риза бол?ан Кенесары Иманды содан кейін «Аяу батыр» — «Аяке?» деп атап кеткен. Кене хан ?азір де Иманды сол ?детіменен еркелете атап т?р.
Иман батыр келе жат?ан к?шті? со?ын к?рсетіп:
— Жанайдар батыры? да сау, тек балтырынан о? тиіп, ат ?стінде ж?ре алма?ан со?, арба?а салып ?келе жатыр едім, — деді.
Кенесары ханды?ына ?арамастан ж?гіре басып Жанайдар жат?ан арбаны? жанына барды.
— С???арым, ?алайсы?? — деді арба ?стіндегі Жанайдарды? бетіне ??іле.
Біра? жауап ?айтпады. Жанайдар б?л кезде ессіз еді. К?птей боп ісіп кеткен ая?ыны? зардабы ж?регіне шауып, ?лім халінде жат?ан. Батырыны? м?ндай к?йін к?рген Кенесары ?асына келген Наурызбай?а:
— Олжаны ?біл?азы мен Таймас ж?рт?а б?ліп берсін, — деді де Жанайдарды тезірек ?зіні? ордасына ?келуді б?йырды.
Сабырлы, с?зге шешен, а?ылды Жанайдарды Кенесары ерекше жа?сы к?ретін. ?лім аузында жат?ан батырын ажалдан ?алай ??т?арам деп т?ні бойы ша?ыртпа?ан ба?сы-балгері ?алмады. ?шкіру, ?шы?тау, ісіктен ?ан жіберу секілді ?аза?тарды? жайшылы?та ?олданатын емдеріні? бірде-бірі ?ал?ан жо?. Біра? Жанайдарды? халі нашарлай берді. Енді батырын ??т?ара алмайтынына к?зі жеткендей бол?ан Кенесары ?алы? ?аба?ы т?ксиіп ?ай?ы?а енді. Ол ?ай?ырса, не ашуланса адам баласына тіл ?атпайтын, т?мен ?арап т?нжырай отырып алатын. С?лтанны? м?ндай халін к?рген бір к?рі кемпір:
— Кенежан, Жанайдар батырды «а? жол» емімен емдеп к?рсек ?айтеді? — деді.
Б?тен амал ?алма?анын білген Кенесары ?лденеге к?діктенсе де:
— С?йтсек, с?йтіп к?релік, — деді.
«А? жол» емі т?ре т??ымыны? ?йел жыныстысын бозбалашылы?тан, ерлері- ні? к?зіне ш?п салушылы?тан са?тау ?шін Абылайды? ?зі шы?ар?ан ем болатын. Б?л ем бойынша с?лтан т??ымынан шы??ан ?йел жаралы адамны? ?стінен аттап ?теді. Егер ?йел еріні? к?зіне ш?п салма?ан адал жан болса, жаралы жазылады. Ал ?йел а? жолды д?рыс ?стама?ан к?н?кар болса, жаралы ?стінен ?йел атта?ан мезгілге жетпей ?леді. Б?л «а? жол» емі жаралы адамнан г?рі, т?ре т??ымынан шы??ан ?атындар?а ?лкен сын. ?йелдері заты еркек жанды болып келетіндіктен с?лтандар б?л емді ж?рт к?зінше ?здеріні? ?адірін т?ккілері келмей, к?п ?олданбайтын. Кенесары к??ілі к?діктенсе де, ?ай?ы ?стінде «с?йтсек с?йтейік» деп ?ал?ан.
Ханны? ?мірі бойынша т?ре т??ымыны? біраз ?йелі орда?а ша?ырылды. Басты?ы Бопай болып келді. К?рі кемпір «а? жол» еміні? негізгі шарттарын айтып, к?н?м жо? деген ?йелді? Жанайдарды? ?стінен аттап ?туін с?рады. «Егер к?н?? болса атта?ан кезі?е жетпей Жанайдар ?леді», — деген с?зден ?оры??ан т?ре т??ымынан шы??ан к?н?лі ?йелдерді? бірде-бірі «батыр ?ліп кетіп, мас-?арамыз шы?са, Кене ханны? к?ріне ілінерміз» деп Жанайдарды? ?стінен аттау?а бата алмады. Орындарынан ?оз?алмай т?рып алды. Кенесарыны? т?ксиген ?аба?ы б?рын?ысынан да ?атты т?ксие т?сті. ?й ішінде отыр?ан с?лтандарда ж?рт?а ?арар бет жо?. Бастарын т?мен т??ыртып ??р жер ш??и берді…
— ?тте? К?німжан келінні? жо?ын-ай, — деді есік жа?та отыр?ан бір к?рі ?атын.
Кенесары ауыр к?рсінді. «И?, К?німжан болса… Ол с?зсіз аттар еді. Жо?, кім білсін, екі жылдан асып барады ?ой жат жерде ж?ргеніне…» ?атыгез, тас ж?рек Кенесарыны? ж?регі кенет ?ртеніп кетті. Ол басын к?теріп алды. Орданы? есік жа?ында т?р?ан же?ге, келіндеріні? бетіне тесіле ?арады. «Жо?, б?лар к?н?сіз болуы м?мкін емес… Анау ойма? ауыз д?ниеде бір-а? адамды с?ю ?шін ?ана жаралма?ан. К?рі ?а?пасты? «А? жолына» бекер к?нген екенмін. Еш?айсы шы?паса, Абылай атамны? ?рпа?ын мына сай?алдар мас?ара етеді-ау! ?алы? ?ол?а ?арсы шап?анда м?ндай ?ысылмаушы едім. ?лген жерім осы болды-ау!»
Кенесарыны? ойын кенет к?міс ?о?ыраудай сы??ырлай шы??ан дауыс б?ліп жіберді.
— Р??сат етсе?іздер, а?а ая?ын мен аттайын. — Б?ны айт?ан А?б?кен еді. Кенесары басын к?теріп алды. А?б?кенні? с?лу ж?зіне тесіле ?арады. «Наурызбай білмей алма?ан екен. Бір адалды? шы?са осыдан шы?ар». Біра? Кенесарыны? ?уан?ан к??ілін ?ара кемпір тез суытты.
— Келін шыра?ым, са?ан болмайды, — деді ол жемтікті шо?ып т?рып жан-жа?ына ?ара?ан к?рі ?ар?адай басын шай?ап, — сен т?ре келіні бол?анмен, т?ре т??ымынан емессі?!
Кенесары ?ара кемпірге т?йіле ?арады да ?ойды, «Абылай бабасы осылай шарт ?ойса, Кенесары не істесін? Расымен-а? ешкім шы?па?аны ма?»
— Бопай, ?зі? аттап к?рсе? ?айтеді? — деді ?лдекім есік жа?тан мі?гірлеп с?йлеп.
Бопай ж?лып ал?андай:
— Былшылдамай жайы?а т?р, — деді, — к?ндіз-т?ні ат ?стінде ж?ріп ?алжырап, кейде ?атты ?йы?тап ?аласы?… Ер ж?рек біреу ойында?ысын істеп кетіп, о? ?олдай батырды? ажалына себепкер болсам, ж?рт?а
