жататын ?скерден екі ж?з сексен казак-орыс, Сібірге жататын ?скерден ж?з жетпіс та?даулы солдаттан ??рды. Б?л жаса??а екі зе?бірек берілді. Войсковой старшина Дидиковскийге ?зге ?скермен Кенесары та?ы да арттарынан шы?ып шабуыл жасап ж?рмесін деп Шет-Ыр?ыз бойына барып бекінуді б?йырды.
Генерал-майор Жемчужниковты? ?зі бас?ар?ан арнаулы жаса? тамызды? жиырма екісі к?ні М??ажар тауына келіп жетті. Біра? Кенесары к?шіні? дені Ембі ?зеніні? жо?ар?ы жа?ына ?тіп кеткенін, ал ?ал?ан азын-аула? ауылдарды? М??ажар тауыны? арасына мы?тап бекініп ал?анын білді. Б?дан кейін генерал-майор енді Кенесарыны ?ууды? пайдасыз екенін т?сініп, ?скерімен кейін ?айту?а м?жб?р болды. Осы кезде к?зді? суы? жа?быры да сіркірей бастады.
К?з то?санны? бас кезінде Сібір жаса?ы ?лытау?а, Орынбор жаса?ы Ор бекінісіне ?арай шегінді. С?йтіп патша ?кіметіні? Кенесары?а ?арсы бір мы? сегіз ж?з ?ыры? т?ртінші, я?ни, ?аза?ша ?лу жыл?ы генерал- майор Жемчужников бас?ар?ан аттанысы да ешбір н?тижесіз бітті.
Кенесарыны? да к?ткені осы кез еді. Патша жаса?тары ?аза? жерінен кетісіменен, ол ?анды ше?берін жан-жа?ына ?айта сала бастады. Жоламан, Иман, Жеке батыр, Жанайдар, Наурызбай, Ержан бас?ар?ан ша?ын жаса?тар Орынбор, Батыс Сібір губернаторлы?ы мен Кенесары билеп отыр?ан жерді? шекарасында?ы патша бекіністеріне, казак-орыс станицаларына жо? жерден тиіп тынышты? бермеді. Ал Б??арбай, А?ыбай, ??дайменді бас?ар?ан жаса?тар ?о?ан ханды?ыны? шекарасына барып ?збек ?ыста?тарын тонаумен болды.
Кенесары осы жылы ?араша айында Жаппас руынан зекет, ?шір жинап ?айты?дар, егер ?арсылы? етсе аулын шабы?дар деп Байтабын мен Наурызбайды жіберді. Онда?ы ойы бір жа?ынан Байтабынды та?ы бір сынау еді. Кенесарыны? ?ан??йлылы?ынан т??іліп, ?не кетем, міне кетем деп тол?ып ж?рген Байтабын б? жолы бас тартпады. Ел болып бірігуге ?арсы ?ыр к?рсетіп ж?рген Жаппас аулына ??лшына аттанды. Жа??абыл би б?ларды ??ша?ын жая ?арсы алды. Т?н келе Кенесары жігіттеріне арнап ойын-сауы? ??рып, ?ойындарына ?ыз салды. Ал та? алдында ?зі бас?арып ?й?ыда жат?ан Наурызбай жігіттерін тегіс бауыздады. Осы т?нде Байтабын батыр да ?лді, Николай Губин ?ол?а т?сті. Тек жанында жат?ан ?ызды? сыртта?ы шуды естіп «сені ?лтіргелі келе жатыр» деген с?зінен сес алып дала?а ж?гіріп шы??ан Наурызбай Николай Губин ?келген А?ауыз ж?йрігіне мініп ?лгірді. Со?ынан ?у?ан Жаппас жігіттеріні? жетеуін ж?не ?лмембет биді? баласы К?кір батырды найзамен ?а?ып ?лтіріп жал?ыз ?зі ?ашып ??тылды. «С???ар ?лген» т?бесіндегі о?и?адан кейін алты жыл ?ызы?ын к?рген Байтабынны? ас?ан ерлікпен, жал?ыз ?зі к?п жігітпен атысып сор?а ?амалып ?лгенін естігенде Кенесары ?андай батырынан айрыл- ?анын бір-а? білді. Батырларымды ?алай ?адірлейтінімді к?рсін деген с?лтан ?зі жер бауырлай ?ай?ырып, бар ж?рт?а ?ш к?н ?ара жамылтып жо?тау айт?ызды. Жетісін бергеннен кейін Байтабын ?лген жерге барып басына ??лпытас орнатып, б?л ара?а «Байтабын да?ызы» деген ат ?ойды. Осы «жасауыл ?ыр- ?ын» деп аталатын уа?и?адан кейін Кенесары желто?санны? басында сарбаздарын ?зі бас?арып келіп Жаппас руын шапты. Жазы?ты-жазы?сызына ?арамай Жаппас руыны? к?п аулын ?ан?а бояды. Сан кедей алдында?ы к?н к?рісінен айрылып, сан бейшара ?ан жылады. Тек осы ?ыр?ынны? бас к?н?кары Жа?- ?абыл ?ана ?оймасында?ы к?п ?омыны? арасына ты?ылып аман ?алды. Сонымен бір мы? сегіз ж?з ?ыры? т?ртінші, я?ни ?лу жылы, Кенесары жауын та?ы тойтарды. Біра? ол іштей жаралы еді. Та?ы да осындай ауыр бір жыл келсе, тынымсыз алысып, ат ?стінде ж?ріп ?ажы?ан ж?рт енді т?теп бере алмайтынын Кенесары жа?сы т?сінген-ді. Сол себептен де таяу ?ал?ан жауын сезіп, ?айда ?ашарын білмей сас?ан жаралы арлан ?ас?ырдай ?атты ?иналуда еді. ?ас пен досты айыра алмай, со??ы кезде бойын мейлінше билеп кеткен ?атыгездік, ?аныпезерлігі де осыдан шы??ан- ды.
Б?ліншілік эпилогі
?аза? жерінде не к?п мола к?п. Ал мына біреулерді мола деуге де, ??лпытас деуге де, серете деуге де келеді. ?аза? к?біне м?ндайды оба дейді. Б?л тастан ?ашап істеген м?сін. Шомбалдай тас денені? к?бі ?йелге ??сас. Кейбіреуіні? ала?анында кеуде т?сына дейін к?терген кесе-ыдыс, кейісіні? ?олында келте жуан тая? т?різді ?ару. Т?рлері мон?ол кейіптес, кейісіні? жуан м?рты салбыра?ан. Осы м?сінні? жанында тасты ?ырынан ?алап сал?ан зират- ?а ??са?ан т?рт ?абыр?а бар. Ал ба?да біреулеріні? жанында к?дімгідей кіші- гірім тас ?ор?ан т?р?ызыл?ан. М?сіннен к?ншы?ыс?а ?арай ж?з елу, екі ж?з ?адамнан кейін, сопа? т?рт б?рышты, биіктігі жарты ??лаш тастар кездесіп отырады. Б?л тізілген тастар (балбалалар) екінші оба тас?а апарады. Одан ?рі та?ы осындай балбала тастар созылып кете барады…
Осындай бір т?бе басында?ы тас обаны? жанында ?ш адам отыр. Бірі Кенесары. ?асында?ылары Таймас пен ?біл?азы.
?асым хан д?уірінен бастап ?аза? жерінде та??а отыруды? ?зіні? ерекше д?ст?рі бол?ан. Та?та отыр?ан ханны? о? жа?ында?ы адамды Маймене, сол жа?ында?ыны Майсара деп ата?ан. Маймене мен Майсара е? беделді рулардан, ханны? о? ?олы мен сол ?олы т?різді сенімді адамдардан сайлан?ан. ?асым ханнан бастап Абылай?а дейін ?аза? хандарыны? Маймене орнына ар?ын, Майсара орнына ?ыпша?тан шы??ан беделді би, бекзадалары отырып келген.
Кенесары хан бол?аннан бері, тек Абылайды? ала туын ?зіні? жасыл туына айырбаста?аны болмаса, к?біне ата д?ст?рін берік ?стау?а тырыс?ан. Сонды?тан Маймене мен Майсараны ханды?, со?ыс істерінде е? жа?ын, е? сенімді серіктері Таймас пен ?біл?азы?а берген. Таймас ар?ын руынан бол?анды?тан оны Маймене, с?лтан т??ымынан шы??ан ?зіні? немере інісі ?біл?азыны, на?ашы жа?ынан ?ыпша? бол?анды?тан Майсара еткен. Б?л екеуі ?ай жерде ж?рмесін, осы т?ртіпті б?збайтын. Міне ?азір де Таймас ханны? о? жа?ында, ?біл?азы сол жа?ында отыр.
Тамызды? бас кезі болса да, б?гін к?н шілдедей тым ысты? еді. ?азір к?н бату?а таяп ?ал?ан кез. Кеш бола, т?бе басында сал?ын жел со?ып, оба ?асында?ы ?ш адам демдерін еркін ал?андай. Т?менде Ыр?ыз ?зеніні? ?реме т?сында жаудан тасалан?ан хан аулы жатыр.
«Жалайырда ?ой к?п, Жан?азыда ой к?п» деп ?зіні? ?ндеместігіне сылтау тап?ан Жалайырды? Жан?азы деген байындай емес, Кенесары шынында да с?зге сара?, т?йы?, біра? к?п ойланатын-ды. Ал ?ткен жыл?ы же?істерінен кейін тіпті аз с?йлейтін болып ал?ан. Ханды?ты бас?аруда е? жа?ын деген бір таба?тан ет жеп, бір дастар?аннан шай ішіп ж?рген Таймас пен ?біл?азы?а да ол а?ыр?ы кезде анда-санда ?ана сырын айтатын. Таймас пен ?біл?азы хандарыны? б?л ?ылы?ын «т?т?ында?ы б?йбішесі мен балаларын са?ын?ан шы?ар. ?айсар мінезіне салып бізге айт?ысы келмей, ??р іштен тын?ан т?рі ?ой», — деп ойлайтын. Біра? биыл?ы жылды? ортасында генерал Обручевпен ж?ргізілген келісім бойынша т?т?ындар айырбасталып, К?німжан балаларымен ?ш жыл?а таяу Орынборда болып, осыдан екі ай б?рын сау-саламат ?айтып келген.
Алайда Кенесары бір-екі к?н а?жарєын ж?рген де, ?айтадан ?ай?ы те?ізіне т?сіп кеткен, т?нере баста?ан. Ханны? б?лай ?за? т?нжырауын екі а?ылг?й т?сіне алмай-а? ?ой?ан. Кенесары ?андай ?ай?ы келсе де, ?ш к?ннен кейін ?мытатын. ?мытпас?а ?мірді? ?зі де ?оймайтын, к?нде аттаныс, шабуыл, бір ?ай?ыны к?н салмай бас?а ?ай?ы же?іп жат?ан кез. Былтыр Байтабын батыр ?лгенде де, ел арасын татуластыруды? шешені ?лім Ягудин мен б?кіл ке?се ж?мысын, алым-салы? істерін бас?арып ж?рген Оспан?лы Сида? ?ожа ?ол?а т?скенде де ?ш-а? к?н ?ай?ыр?ан. Т?ртінші к?ні ?айтадан к?кбурыл?а мінген. Б?рын?ысынан да ?атулана т?скен. Биыл Кенесары онша к?йзелердей апат ел басына ту?ан жо?. Тек б?рын?ы Елек ?зеніні? бойына к?шіп бар?ан руын иесіз тастамайын деп, жаз басында Жоламан батыр хан ?асынан к?шіп кеткен. Кенесары ??ша?таса ?ол алысып ?ош айтыс?ан. Жоламанны? еліне ?айтуына ?зі р??сат берген. Ал жа?ында б?тен ?лттан жал?ыз сырласы Иосиф Гербурт — Ж?сіп ?шті к?йлі жо? болып кеткенде, т?нжырай отырып: «Айдыныма келіп ?он?ан а??уым еді, сір? к?лім тайызданайын деген екен, жолынан жарыл?асын. ?лтым бір дейтін еді, тек Бесонтиінге барып ?осылмаса бол?аны», — деген де ?ой?ан. (Бесонтиін деп ?аза?тар Сібір казактарыны? бас?армасы басты?ы, заты поляк, генерал-майор Вишневскийді айтатын).
Осындай жа?дайда ж?рген Кенесары б?гін е? жанашыр екі серігін алып оба ?асына келген. Ерте? осы ара?а Кенесарыны? ?арама?ында?ы ел билеп отыр- ?ан батырлары, билері жиналма?. Алда?ы уа?ытта не істеу керек, соны а?ылдаспа?. ?здерін хан ша?ыр?анда Таймас пен ?біл?азы сол м?жіліс туралы ке?еспек болар деп ойла?ан. Біра? Кенесары с?зін тіпті б?теннен бастады.
— Мен кеше бір т?с к?рдім… Т?с емес-ау, ?зімні? ажалымды к?рдім. Соны? жоруын с?райын деп едім, — деді ол басын к?термей, жерді ш??ылап.
?біл?азы жасы кіші бол?анды?тан Кенесары ?зі с?йле демесе ?ндемейтін. ?дет бойынша м?ндай жа?дайда с?з Таймас?а тиетін. Ол сол ?детіне салып:
— Т?с т?лкіні? бо?ы деген, хан ием, оны жорытып не ?ыласыз, — деді, Кенесарыны? «ажалымды
