ащы ай?айлар шы?ты. Тып-тыныш боп м?лгіген далада б?л ?н, ?ара??ы т?нде к?н к?ркірегендей ?атты естілді. С?йткенше бол?ан жо?, тыны?ып жат?ан ?скер шатырларыны? ?стін мы?да?ан салт аттылар басып кетті. На?ыз бір жер астынан ?алы? ?ол шы??андай. Сатыр-с?тыр ?рыл- ?ан сойыл, шо?пар, жала?да?ан ?ылыш, ай?ай-шу, ?кірген адам, шы??ыр?ан жыл?ы. Жа?а ?ана ?й?ы?а кетіп бара жат?ан ?скер ?сті ?лем- тапыры? болды да кетті. А?ыры «Абылай! Абылай!» деп сал?ан ?ран?а «А?ыбай! А?ыбай!» деген к?шті ?ндер ?осылып, тыны? т?нді жер жар?андай тітірентті. Шатырларынан атып-атып шы??ан солдаттар мылты?тарын алып салт аттылармен ай?ас?анша, ?айы? сойыл ысылдап кеп к?к желкеден тиеді. ?йтеуір осынау жан шошырлы? ай?ас ?ткіншек с?рапыл секілді аз уа?ыт?а ?ана созылды. Солдаттар енді аттарына мініп естерін жина?ан кезде, салт атты сарбаздар, ауыл ?стін жайпап ?ткен ??йындай, топтарын б?збастан, сойылдарын о?ды-солды сілтеп заматта жо? болды.
Тыныш жат?ан ?скерге ??йындай тиген б?л топ А?ыбай мен Наурызбайды? сарбаздары еді. Олар М??ажар тауыны? етегіне осыдан екі к?н б?рын келіп бекінген. Т?лебай ты?шы ар?ылы Бизановты? ?скеріні? осы жолмен шы??анын к?ні б?рын біліп отыр?ан. Кенесарыны? ?йреткен со??ы т?сілі бойынша, б?л жаса? М??ажар етегіні? жыра, жы?пылын, жы??ыл, тобыл?ы, ?ара?ан, талдарын бетке ?стай ты?ыла жай?ас?ан. Кенесары ?скері адамды жасыра алатын адыр, шат?ал, то?ай, ши, ?амыс т?різді жаратылысты? ?зі бейімдеген жер бетіні? ерекшелігін пайдалануда ?бден машы? болып ал?ан. Кенесары ?скері ойда жо?тан, к?тпеген жерден жауына шабуыл жасаса, к?бінесе осындай б?дір, шилі сайдан, не жы??ылды, талды шат?ал, ш?бардан жасайтын. Ит жылы А?тау бекінісіні? ?асында?ы Тіленіш — Шет бекетін ал?анда да, Кенесары сарбаздары ?жепт?уір ?аруы бар патша жаса?ын ?алы? ши арасынан шы?а келіп к?л-тал?ан еткен. М?ны естіген генерал-губернатор Горчаков со?ынан штаб басты?ы генерал-майор Фондерсон?а ашуланып «Егер ?аза?тар ты?ылып жат?ан ?амыс, ?ара?ай, ши т?різді кісі жасырынар жерлерді к?ні б?рын саралап шы??ан болса?дар, олар б?йтіп а?даусызда бізді? солдаттарды бас сала алмас еді», — деп жаз?ан. Патша ?скері Кенесарыны? осы ?дісінен талай аузы к?йсе де, ыл?и естен шы?ара берді. Б? жолы да соны? кебін киді. Алыстан ?арайып к?рінген М??ажар тауыны? етегіндегі жы??ыл, талды ерініп тексермегендіктеріні? сазайын тартты.
А?ыбай мен Наурызбай жы??ылды шат?алды? ішінде ты?ылып жатты да, к?н батып ?ара к?ле?келене баста?ан кезде сап т?зеді. ?р сарбаз аттарыны? ая?тарына ?дейі арнап кигіз кебістерін кигізіп, жедел ж?ріп кетті. Аттарды? анда-санда ос?ырын?аны, кісінегені болмаса, келе жат?ан д?бірлері тіпті естілмейді. Т?н тастай ?ара??ы. Ал к?л жа?алай ж?лдыздай жыбырла?ан ?алы? от «біз м?ндалап» б?ларды ша?ырды да отырды. Е? а?ыр?ы шо? с?нгенде сарбаздар ?скер жат?ан ма??а таяп кеп то?тады. Ай шы?па?ан т?н сол ?алпында к?зге т?ртсе к?рінбес со?ыр… Б?лар аттарыны? ая?ында?ы кебістерін алып, ?айтадан мінді… О? ?олына то?ыз буынды шойын табанды найзасын ?стап, ата?ты А?ауызына мінген Наурызбай мен А?ыла?ты ор ?ояндай секірткен А?ыбай мы? сарбазды? алдына шы?ты. ?ара??ы т?нде жаумен бірге ?здері де бірін-бірі сойыл?а жы?пас ?шін б?лар ?р ж?з адамнан он сап?а б?лінді. Осылай он тол- ?ын болып біріні? со?ынан бірі кідірмей, сойылдарын о?ды-солды сілтеп жау ?стінен ?те шы?атын боп у?делесті. Бір сап пен екінші сапты? арасы, ж?з басы ж?зге санап жеткенге шейін ?ана кідіреді. Осындай т?ртіптен мы? санды ?ол он тол?ын боп жау ?стінен ат ойнатып, сойыл со?ып ?те шы?уы керек. Бірін бірі ?рып жы?пас ?шін ешкім кідіруге тиісті емес. Сол ?алыптарымен шауып, к?лді? ар?ы са?асында?ы ??майт ала??а жете ?айта сап д?зейді. Естерін жина?ан солдаттар ?уар болса то?тамай, ?рі Айыр ??м?а ?арай бет т?зейді. Шабуылды д?л осылай ?ткізуді б?лар к?ні б?рын келіскен. ?ара??ы т?н екі жа??а бірдей. Тиген жау алдарында ?ос бар ма, жер оша? бар ма, ?лде ?дейі арнап ?азыл?ан ор бар ма, білмейді. Сонды?тан А?ыбай мен Наурызбай ?йы?тап жат?ан жау ?стіне аялдамай, жайпап ?те шы?уды ж?н деп тап?ан. Наурызбай баста?ан ал?аш?ы бес ж?з бірінен со? бірі «Абылайлап!» ат ?ой?анда, жер сілкініп тау ?оз?ал?ан секілді. О?ан А?ыбай бас?ар?ан бес ж?з «А?ыбайлап!» ?осыл?анда ?скер жат?ан жерде а?ыр заман орна?андай болды. Со??ан ??йындай Наурызбай мен А?ыбай жігіттері ?рандасып, к?л жа?алап, ар?ы бетке ау?ан ша?та, ?р жерге ?о?а, ?амыс жа?ып естерін жинай баста?ан солдаттар да та? асырып ?ой?ан аттарына мініп ?лгірді. Д?л осы мезгілде бес ж?з сыпай ертіп Арыстан да келіп жетті. Полковник Бизанов Арыстан?а жа?а?ы тиген жауды? со?ынан ?ууды тапсырды. ?здеріні? де ай туа ?оз?алатынын айтты. Енді ол жауынгерлерін т?гендей бастады.
К?л жа?алай ?ос-?ос боп шашырай орны??анды?тан шы?ыны жо?ты? ?асы екен. ?лгі шап?ан жауды? ай?ай-шуы есті ал?анмен б?лендей еште?е істей алмапты. Дауылдай ойда жо?тан пайда бол?ан жауды? айбарынан з?ресі ?шып кеткен полковник енді есін жинап, шы?ын санау?а кірісті. Жыл?ы баласы т?нде де к?реген келеді. ?оста жат?ан солдаттарды тіпті баспапты. ?остан шы??ан бірді-екілі адам ?ана ат астында ?алыпты. Оны? ?стіне сойыл да біреуге тиген, біреуге тимеген. ?ыс?асы, ?аза бол?ан солдат ж?зге жетер- жетпес. Жаралан- ?аны екі ж?зге таяу…
?лген жауынгерлерді ор ?азып к?мгенше, ай да туды. Жер беті с?р?ылттана к?ріне бастады. Полковник ?ліктерді ?ойып болысымен, т?н баласын ?ркіте аспан?а мылты? ат?ызып суы? жер ??ша?ына кірген жазы?сыз жандармен е? со??ы ?оштасу ресімін істетті. Содан кейін ат?а ?ону?а б?йырды. ?алы? ?скер лек- лек боп жа?а?ы ?здерін жусатып кете жазда?ан жауларыны? со?ынан ?уа ж?нелді. Аттары тыны?ып ?ал?ан екен, ауызды?тарымен алысып, ?арш-?арш шайнайды. ?лден уа?ытта барып та? да сыз берді. Сол мезгілде б?лар Арыстан жаса?тарына келіп ?осылды. Беттері д?рыс екен, п?л?ынды? Арыстан Кенесары ?скеріні? алда кетіп бара жат?анын айтты.
Б?лар енді алдарында?ы жауы кейін ?арай ?тіп кетпесін деп балы? с?зген аудай екі жа??а ?анаттарын жая т?сіп, бес ж?з адам ?атарласа сап д?зеп ?уды. Е? ортасында полковник Бизанов, екі ?анатында Жант?рені? екі с?лтан-правитель балалары. О? ?анатында Ахмет, сол ?анатында Арыстан. ?скер со?ында Байм?хамед. ?аза? даласында шабуылды бір уа?ытта хуннулар да осылай ?йымдастыр?ан. Сырттан ?ара?ан адам?а ?азір ?скер жер-к?кті ал?алы келе жат?ан ?шы-?иыры жо? те?із т?різді. С?сты ?м ?ор?ынышты. Керегедей ?анаттарын жая б?кіл ке? даланы ал?ан бар бол?аны бес мы? адам, б?ндай сап т?зеуде ?лденеше бес мы? боп елестейді…
Та? ??ланиектеніп атып ?ал?ан кезде алдарында?ы Кенесары тобы да к?рінеді. Бизанов тез ?уып жеткісі келіп ал?а ?арай ?мтыла т?сті. Біра? алда?ы жау жеткізер емес. ?арасына к?з жаздырмай зытып келеді. Та?а ?ара ?зіп те кетпейді, тым жа?ындаттырмайды да. Біркелкі сар желіс. Беттері Айыр??м.
?уу ?ызы?ына т?скен Бизанов «?не жетем, міне жетем» деп жан-жа?ына ?арауды да ?ойды, екі к?зі алда боп, сол жа?ында ?алып бара жат?ан сайды ?рлей біткен ?алы? шиді де а??армады. ?зе?гілер сартылда?ан осындай ж?ріспен с?ске т?с те болып ?алды. Кенесары жігіттері жеткізбейді де, жо?алып та кетпейді. Аралы?ты біркелкі ?стайды да отырады. Осындай ж?ріспен Бизанов ?скері ?здеріні? азы?-т?лік, о?-д?рі, арты? ?ару-жара?тарын сал?ан пар аттан жеккен ж?з же?іл л?кш??ке-арбаларынан тым ?зап бара жат?андарын бай?амай ?алды. ?лі де бай?амас еді, тек б?ларды арт жа?ынан талмаусырай шы??ан мылты? дауыстары то?татты. ?олды? со?ында келе жат?ан Байм?хамед жаса?ы кейін шапты. Б?лар бие сауымындай мезгілде ?ана азы?-т?лік тиеген арбалар?а жетті. Алдарында жау шап?ан к?ш жатыр. Сойыл?а жы?ыл?ан бірнеше арбакеш ?аза? жігіттері… Жиырма ша?ты солдат о??а ?ш?ан. Жер бетін алып кеткен шашыл?ан ?н, тары. ?ира?ан арбалар, бауыздал?ан к?лік..
Шауып келген Байм?хамедті? керуен басты?ы жаралы мос?ал адамнан білгені, б?лар?а тиген А?ыбай тобы болды. Олар ?алы? ши арасында ты?ылып т?рып азы?-т?лікті керуенге шабуыл жасапты, «?здері екі ж?з ?аралы адам деді керуен басты?ы, дайындалу?а да м?рша бермеді, мына ?алы? ши арасынан лап ?ойды. ?имылдары сонша жылдам болар ма, к?зетші солдаттар арбадан секіріп-секіріп т?сіп мылты?тарын кезенгенше ?аптады да кетті, жау?ан сойылдан жан са?тауды? ?зі ?иын?а т?сті. Тек екі-?ш-а? солдат мылты? ату?а жарады, леп-лезде жосытты да салды. Кейбіреулері аттарынан т?се сала л?кет пыша?тарымен ?аптарды тіліп жіберіп, ішіндегі ?н мен тарыны шаша бастады. ?здерін ??тыр?ан ?ас?ыр дерсі?, «?у» дегенше б?рімізді ?ан-жоса ?ып сабап, солдаттарды? ?ару-жара?тарын аттарыны? алдына ??геріп алды да к?зден ?айып болды».
— ?алай ?арай кетті ?здері?
Сойыл тиіп, бір ?олы сынып, жанын ?ояр?а жер таба алмай т?р?ан керуен басы сау ?олын кейін сермеді.
— Мына жа??а!..
Б?ларды шап?ан расында да А?ыбай тобы еді. Артта келе жат?ан азы?-т?лікті к?шке тиіп, Бизанов ?скерін кідірткеннен кейін А?ыбай ?асында?ы жігіттерімен кейін ?айтып Кенесары ?скеріне жетуге тиісті. Онда?ы ма?сат: б?ларды ?уу?а Бизанов амал жо? жаса? б?леді, с?йтіп генерал полкін б?лшектеуге м?жб?р болады. Ал б?лшектенген ?скермен алысу ?р?ашан да же?іл.
Біра? Бизанов ?йтпеді. ?айта орал?ан Байм?хамед жаса?ын ?осып алып, алдында?ы жауын ?уа беруді
