ханды? грамотасы мен ??ндыз ішік, т?лкі б?рік, к?міс ?ылыш тапсырылсын делінген. Біра? Абылай патшаны? б?л талабын орындамады. Указбен танысу?а ?зі келмей, а?асы Жолбарысты жіберді. Ол сендерге ба?ынамын деп Россия мен ?ытай императорларын бірдей алдап, ал шын м?нісінде ?лкен Орда ханы болып ж?ре берді. Біра? б?л кезде ?біл?айыр, Н?р?лі ?рпа?тары бас?ар- ?ан елдерді? к?бі патша?а шын ба?ын?ан-ды. Ал Абылайхан ?лгеннен кейін 1782 жылы ханды??а оны? ?лкен баласы У?ли бекітілді. Ол бірден Россия патшасыны? отаршылы? саясатына мойын с?нды. Ал Абылайды? ?зге ?рпа?тары, ?сіресе ?алма? ?йелінен ту?ан баласы ?асым т?ре б??ан к?нбеген-ді. Абылайды? ?ш ж?зді бірдей аузына ?арат?ан ханды? м?ртебесін к?ксеген ?асым т?ре, оны? ?лкен балалары Есенкелді, Саржан алыс-ж?лыстан бір к?н тыйылма?ан… ?алы? б??ара Шы??ысхан ?рпа?тарыны? м?ндай шерменін ?айдан білсін, ?зіні? т?уелсіздік тілеген, жерін ?ор?а?ан к?ресіне Абылай ?рпа?тарыны? ежелгі арманы с?йкес келіп, басымызды осылар ?осар деген ?мітті к?кейлеріне т?мардай та??ан. Б?л кезде патшаны? отаршылы? саясаты шегіне жетіп, ?аза? еліні? ?ай т?сында болса да ереуілге шы??андар тобы к?бейе т?скен. Мы? б?ла? ?осылса ?зен болады. Бас?ара білер кісі болса мына ру-ру боп к?терілген, т?уелсіздігін а?са?ан халы? бір туды? астында біріксе, д?лей тол?ынды те?із т?різді ?ажайып к?шке айналуы с?зсіз. Ал сол к?шті кім бас?арады? ?асым т?ре балалары сонау ?аратау ма?ында. Ж?не ?азір оларды? тасы ?рге домалайтындай халде емес екенін б?кіл Ар?а, Жайы? біледі. ?о?анмен тіл табысар к?н бар ма? Тіл табыс?ан к?нні? ?зінде оны? ?рісі ?за? боларына кім сенеді? Былтыр жазда?ы Ташкент ??шбегіні? ?ылы?ы та?ы ?айталанбасына кімні? к?зі жеткен? Сауда адамында п?туа жо?, ?аза? елін сада?а етіп, ?з пайдасын к?здеп отыр?ан сонау алыста?ы ?о?ан ханына сенгенмен не пайда? Сенбегенде не істеу керек? Россия патшалы?ымен біріктік дегенді сылтау ?ылып, ел-ж?ртын ?анап жат?ан ?ар?а-??з?ын с?лтандарды? жемі болу?а к?не бересі? бе? К?нбеске шара бар ма? Іш ?азандай ?айнайды, к?ресуге д?рмен жо?. Ор?а тірелген жеріміз осы шы?ар. Енді ая?ы?ды еппен баспаса? ома?ат?аны?.
Жоламан батырды? ба?анадан бері ойын шырма?ан осылар. ?зі ?атты сас?ан к?йде… «Жо?, бір жолын табу іс-а?. Таппас?а болмайды. ?йткені со?ымнан ерген мынау ?алы? Табынны? та?дыры ?шін менен бас?а кім жауап бермек? Ж?н сілтей алмайды екем, о баста-а? ж?ртты жел к?терген тол?ындай ?й?ы-т?й?ы етпеуім керек еді».
Жоламан ?рі ойлап, бері ойлап бір шешімге келді. «К?п ?ор?ытады, тере? батырады». Бар ?аза?ты? басыны? бірлігі бізге ?ор?ан бола алады. Біра? ол о?ай?а т?се ме? ?аза? сонда кімні? со?ынан ереді? Елге т?т?а бастысы кім? Абылайды? туын к?теріп жиырма жылдан бері Сібір губернаторымен, ?о?ыр- ??лжа, Зіл?ара а?а с?лтандармен алыс?анда, ?асым т?ре, Есенкелді, Саржанны? со?дарынан бар ерте ал?андары Алтын, То?а, Уа?, Алтай руларыны? ауылдары ?ана! Ал мені? со?ымнан ерген Табыннан бас?а кім бар? Бар ?аза?тан ж?рт?а т?л?а болар бір батыр ?л шы?па?аны ма? Неге батыр ?л? А?ылг?й шешен болса да жетпей ме? Жо?, ?аза? ??р ділмар?а ермейді. Батырлы?ты с?йер жауынгер халы? ел бас?арар а?ылдылы?ы мен жау т?сірер ерлігі болмаса, басын имейді. Алты алаш?а аян ондай кім бар? Осындай бір ?л табылса, намыс дегенді былай ?оя т?рып, ?зі де оны? ?ол астына кіруден тартынбас еді.
Алдында ?ол баста?ан ?кесі мен а?алары бол?анды?тан Кенесарыны? б?л т?ста б?лендей аты шы?а ?ойма?ан. ?аза?та ол кезде не к?п, батыр к?п, Кенесарыны? кейбір ерлігі а?алары айбарыны? тасасында ?ала беретін. Сонды?тан Жоламан о?ан то?тамады. «Кім бар?» деген арманды с?ра?ына жауап таба алмай басы ??кі-т??кі болды.
Д?л осы с?тте оны? жанына Байтабын келді. Байтабын ?лкен апасынан ту?ан Кіші ж?зді? Есентемір руында?ы жал?ыз жиені еді. Жанындай жа?сы к?ретін. ?йтсе де ел ?амын ойла?ан Жоламан, ?иын-?ыстау ?атерлі нарт?уекел іске к?бінесе Байтабынды ж?мсайтын. ?йткені Байтабын шексіз батыр, епті, айлакер. Тапсыр?ан істі тап-т?йна?тай етіп орындап ?айтады. Біра? ?згеге сыр бермегенмен, Жоламан да Байтабын орал?анша жанын ?ояр?а жер таппайтын. Тек жал?ыз жиені ?атерлі сапардан аман-есен келгенде ?ана барып, жа?бырдан кейін ашыл?ан аспандай жадырап сала беретін. Б?гін де осындай халде еді. Байтабынды к?рісімен к??ілі к?теріліп ?уанып ?ал?ан. Міне, енді жанына келген жиенін ма?дайынан иіскеді.
— Сен орал?анша мылты?ты? аузында т?р?андай болдым ?ой.
Жауынгер болып ?ал?ан жас жігіт на?ашысыны? ?лі де м?ны бала к?ріп ма?дайынан иіскегенінен ?ысылып:
— Т?у, к?ке-ай… — деді к?лімсірей ?ызарып.
Жоламан бойын тез жинап алды.
— Шы??ан ?скер к?п пе екен?
— Екі топ. Бірі — ж?зге таман к?рі ?ылыш.[3] Елек бойымен жо?ары к?теріліп келеді. Б?ріні? мойынында бір-бір карабін мылты?. Бас?арып келе жат?ан ?оржынды ?ара Бураны? ?зі.
?аза? ат ?ою?а ?андай шебер. Адамны? бойында?ы бір жа?сылы?ын, не кемістігін тауып алады да со?ан с?йкес не маза?тайтын, не кекесін, немесе мада?тайтын бір ат таба ?ояды. Байтабынны? ?оржынды ?ара Бура деп т?р?аны хорунжий Карпов. Б?л ?зі зор денелі, кеуде, білектерін ж?н бас?ан ашуша? ?ара кісі. ?рине б??ан ?ара Бура деген ат д?рыс келеді. Ал ?оржынды деген с?зді? хорунжийден шы??анын ?аза? ?лде?ашан ?мыт?ан. Сонды?тан ?оржын артып ж?рмейтін ?ара Бураны неге ?оржынды дейтіндерін ?здері де білмейді. Сір? б?лар да ру?а б?лінетін шы?ар. Ш?быртпалы А?ыбай деген т?різді, б?ны? да ?оржынды делінуі содан болар дейтін де ?оятын.
Карабин мылты?ты? о?тауы жылдам болма?анмен, ол кездегі е? мы?ты ?ару. Жоламан сарбаздарында б?л мылты? атымен жо?. Жігіттерді? ?олында сойыл-шо?пар, сада?. Тек кейбіреулерінде ?ана Хиуа шеберлері істеген ?зын мойын білтелі мылты?. Сонды?тан сарбаздарды? жаумен ?оян ?олты? келгенше е? к?п пайдаланатындары сада?. Ер басына ілген ?рнекті кигіз жар?а? ?орамсаларда бірнеше жебелер ?атар тізілген. Сап жа?ы ?ана к?рінеді. Бас жа?ы т?менде. Оларды? кейбіреулеріні? ?штары жылан уымен немесе аусыл бол?ан сиырды? сілекейімен суарыл?ан. ?олмен ?стау?а болмайды. Б?л жебелер тиген жауды? тірі ?алуы екіталай. Ежелден сада? тартып ?йренген ?аза?, осы атамзаман?ы ?арумен де зе?бірек пен карабин?а ?арсы шы?уына ?ара?анда т?уелсіздік арманы ажалдан к?шті бол?аны да ?йтпесе…
Жоламан алда?ы ай?асты? ?аншалы? ?иын?а т?сетінін к?ні б?рын а?дап т?р. Ол беліндегі ?орасанда жасал?ан к?к семсерін с?л ?оз?ап ?ойды да:
— Зе?біректері бар ма екен? — деді.
— Жо?, онысы жо?.
— М?нысы жа?сы екен.
— Біра?, к?кірт о?-д?рісі к?п деседі. ?зім к?ре алмадым. К?рген жігіттер ?ос ат жегілген арт?ы арбада ?ара кигізге орал?ан бір к?бі о?-д?рі бар дегенді айтады.
— Б?ны да еске ал?ан ж?н. Білтелі мылты?ты бір сарбаз?а тапсырармыз. Атары тек сол ?ара кигізді арба болсын. — Жоламан кенет бірдеме есіне т?скендей Байтабын?а б?рыла ?арады. — ?лгі а? к?з Ж?бірейілі мен ма??а ?лексалдысы к?зге т?спеді ме?
Жоламанны? а? к?з Ж?бірейіл, ма??а ?лексалды деп т?р?аны Елек бойында?ы бекеттерді? Гаврилло, Александр деген урядниктері. Ашулан?анда к?зі а?арып кететін Гаврилло мен м?рнынан мы??ылдап с?йлейтін Александр, Елек бойыны? ?аза?тары арасында белгілі ?ан ішер, тас мінез ?атал урядниктер. К?птен бері ?аза? ереуілшілерімен ай?асып ?деттенгендіктен, б?лар ала??асарлау Карповтен г?рі дала ?рысыны? т?сілін біледі. Елек ма?ымен ?бден таныс. Айла, ?улы?тары да бар. Ереуілшілермен кейде итжы?ыс т?сіп ж?ретін с?мдар. Жоламан оларды сонды?тан да с?рап т?р.
— Екеуі де Сер?азы ханны? жаса?тарымен бірге. Б?лар да ж?зге таман кісі. Он ша?ты іштесерлері[4] бар, ?згелерінде ?исы? ?ылыш, болат ?шты найза. Б?лар бізге ?ш?зен то?ырауынан кеп тимек.
— Амалдары ай?ын. ?ыш?аштай екі б?йірден алма? ?ой.
— Солай т?різді.
— Дегендері болса игі ед-ті!.. — Жоламан кенет Байтабын?а тесіле ?арады. — А?б?кенді к?ре алды? ба?
Тегеурінді жігіт б?л с?ра?тан иы?ын ?ара тас бас?андай, ?п-с?тте ж?дей ?алды.
— Жж-жо?…
А?б?кен Табын руыны? бір момын адамыны? жал?ыз ?ызы. Бесіктен шы?пай жатып на?ашысы Жоламан оны Байтабын?а айттыр?ан-ды. ?зі а??уды? к?гілдіріндей ?демі болып ?сті. Мал ба??ан ата-ананы? осы жал?ызына бір ?лкен аста Сер?азы ханны? к?зі т?седі. Аста б?йгеден келген Табын руыны? аты шулы ?ара к?к а?алтекесінен к?рі, ханды осы ат?а шап?ан сегіз жасар б?лдіршіндей ерке-шора ?ыз та?
